stotteren

stotteren: 10 praktische tips & nuttige informatie

Wat is stotteren

Stotteren is een spraakstoornis waarbij men een beperking heeft in het vloeiend spreken. Er kunnen verschillende oorzaken voor zijn. Grofweg kunnen we onderscheid maken tussen een aanleg voor stotteren aan de ene kant en aan de andere kant kan het stotteren veroorzaakt worden door uitlokkende factoren.

Wanneer het stotteren erfelijk bepaald is, wil dat zeggen dat het ligt aan de genen van een persoon. De aanleg ligt aan genen op verschillende chromosomen. Het stotteren kan doorlopend aanwezig zijn of in stottermomenten. Bij één op de vijf kinderen die stotteren, komt het ook bij één van de ouders voor. Bij twee derde van personen die stotteren, komt het stotteren in de familie voor. Bij een eeneiige tweeling stotteren in zeventig procent van de gevallen beide kinderen.

Soms komt de spraakstoornis in de vorm van stotteren bij kinderen voor als er sprake is van vermoeidheid of opwinding. Vermoeidheid zorgt voor een minder selectieve werking van neurale netwerken. Bij opwinding vindt er een verhoogde activiteit in de hersenen plaats. In het laatste geval betekent het dat iemand meer stottert onder invloed van emoties.

Er zijn veel kinderen die stotteren. Het begint op jonge leeftijd. Bij de helft van de kinderen begint het stotteren voor de leeftijd van 4 jaar. In 75 procent van de gevallen begint het stotteren voor het vijfde jaar en in bijna alle gevallen voor de leeftijd van 9 jaar. Bij driekwart van de kinderen ontstaat het stotteren geleidelijk. Bij de overige kinderen ontstaat het stotteren plotseling. Het stotteren begint bij de helft van de kinderen nadat ze al goed kunnen praten, of een goede spraak hebben ontwikkeld. Bij een derde van de kinderen gaat het stotteren samen met taal- en spraakmoeilijkheden vanaf het begin.

Bij de jonge kinderen (tot drie jaar) is er amper onderscheid te maken in de verhouding tussen jongens en meisjes die stotteren. Op latere leeftijd wordt de verhouding anders. Jongens stotteren drie tot vier keer meer dan het aantal meisjes dat stottert.
Bij een derde van de kinderen gaat het stotteren gepaard met andere taal of spraakstoornissen. Dat kunnen overigens zeer ernstige en complexe stoornissen zijn.

Alertheid bij kinderen

Van alle kinderen stottert vijf procent. Uiteindelijk blijft daar 1 procent van over die in het leven in meer of mindere mate blijft stotteren. Daarbij stotteren jongens drie keer zo vaak als meisjes. Wanneer je als ouder alert bent op de spraakontwikkeling van je kind, kun je al snel adequaat ingrijpen. Er zijn al behandelingen bij een logopedist of stottertherapeut mogelijk voor kinderen in de leeftijd van tweeënhalf jaar. Hoe eerder je deskundige hulp zoekt, hoe minder tijd de therapie in beslag neemt en hoe groter de kans op succes.

Het stotteren uit zich in het herhalen van losse woorden (heb-heb-heb-heb je snoep meegenomen?) of het herhalen van lettergrepen (ma-ma-ma-ma-mama). Als je deze typische kenmerken van stotteren bij je kind ontdekt, kun je naar de huisarts of schoolarts om advies vragen. Zij kunnen je doorverwijzen naar een logopedist of stottertherapeut. Een behandeling is mogelijk voor een kind van tweeënhalf tot drie jaar. Als je er zo vroeg bij bent, is de kans op een succesvolle behandeling zeer hoog. De behandeling duurt langer voor kinderen met een leeftijd tussen de vier en zes jaar. Vanaf zeven jaar is een behandeling vooral nog gericht op het verminderen van het stotteren.

De oefeningen bij de logopedist en stottertherapeut bestaan voornamelijk uit spraakoefeningen en oefeningen om het zelfvertrouwen te vergroten.
Als ouder kun je een stotterend kind helpen door er zo min mogelijk aandacht op te vestigen. Probeer je kind dan ook niet te helpen met een goedbedoeld ‘toe maar, begin maar opnieuw’. Omdat de aandacht op het stotteren is gericht, zal je kind een bepaalde spanning gaan voelen wat het stotteren zal verergeren. Vul de zinnen van je kind niet aan, maar geef het de tijd en gelegenheid om de zin af te maken.

Verbeter je kind niet als het iets zegt. Ga in op wat het zegt en niet hoe het iets zegt. Geef je kind ook geen voorrangspositie, dat zal hem of haar het gevoel geven dat er iets bijzonders met hem of haar is. Wanneer het niet uitkomt dat je kind al stotterend tijd nodig heeft voor zijn of haar verhaal, mag je het vragen of het verhaal op een gunstiger moment verteld kan worden, op een moment dat je rustig met aandacht naar het verhaal kunt luisteren. Daarmee voorkom je irritaties.

Denk niet dat stottertherapie of het oefenuurtje bij de logopedist voldoende is om het stotteren uit te bannen. Je zult er thuis ook aan moeten werken en er is ook ondersteuning vanuit school nodig om succes te boeken.

De BOMA-methode

De BOMA methode is een therapie die is ontwikkeld door Jolanda Boonstra in samenwerking met een arts en psycholoog. Ze heeft voor het ontwikkelen van de methode gebruik gemaakt van haar eigen ervaring en kennis. Ze heeft zelf 24 jaar zwaar gestotterd. De BOMA methode leert de stotteraar bewust omgaan met ademhaling en gedrag, waarbij een balans wordt gevonden tussen aandacht voor het lichamelijke en het mentale stotterprobleem.

De therapie bestaat uit het oefenen van ademhalingstechniek, klanktraining, spreektechniek en ondersteunend handgebaar, telefoontraining, rollenspel, drama, mental coaching, presentatie training, ontspanningsoefeningen, realiteitstraining en praktijkoefeningen. De therapie wordt in tien achtereenvolgende dagen gegeven. Het doel van de training, het stottervrij spreken, is haalbaar voor cursisten die gemotiveerd zijn en doorzettingsvermogen hebben. De therapie eindigt niet na tien dagen. De cursist wordt verder begeleid in de vorm van telefonisch contact en opfrisdagen. Ook is het mogelijk om psychosociale ondersteuning te krijgen door een maatschappelijk werker die bekend is met de BOMA therapie.

In de eerste week van de therapie wordt veel aandacht besteed aan spreektechniek en praktijkoefeningen. De tweede week komt het mentale gedrag aan bod. Zo leert men negatieve gedachten om te zetten in positieve en om te gaan met spanning en angst tijdens het spreken. Aan het einde van de therapie geeft iedere deelnemer een presentatie van minstens 15 minuten voor publiek en videocamera.

Instituut de Pauw laat geïnteresseerden kennis maken met de methode op een aantal zaterdagen in het jaar. Raadpleeg voor de exacte data de website. Het instituut is gevestigd in Harlingen.

Del Ferro-methode

De Del Ferro methode is een tiendaagse therapie waarbij de deelnemers oefeningen doen om het stotteren te overwinnen, het zelfvertrouwen te vergroten en angst te elimineren. De therapie wordt gegeven in groepsverband en daarnaast is er individuele begeleiding. De deelnemer doet oefeningen om de middenrifspier te trainen en verder wordt gebruik gemaakt van videomateriaal, rollenspellen en het oefenen van dagelijkse situaties (bijvoorbeeld telefoneren). Ook richt de training zich op concentratieoefeningen.

Het Del Ferro Instituut heeft twee vestigingen, in Amsterdam en Iserlohn (Duitsland). Het is genoemd naar een Amerikaanse operazanger (Leonard Del Ferro) die in 1978 ontdekte dat stotteren door een lichamelijke training te overwinnen is.

De Del Ferro-methode onderscheidt zich van andere therapieën omdat men al vanaf dag één zonder stotteren kan spreken, dankzij specifieke oefeningen met de middenrifspier. Nu is het niet zo dat je in een dag van het stotteren bent verlost. Deelnemers moeten gemotiveerd en gedisciplineerd oefeningen doen. De deelnemer moet oefenen om de middenrifspier te kunnen manipuleren, trainen en beheersen. Wanneer de deelnemer hiertoe correct in staat is, wordt stotteren lichamelijk onmogelijk. Omdat psychosociale aspecten echter niet onderschat moeten worden, zijn dit belangrijke aandachtspunten die de hoogste prioriteit krijgen tijdens de cursus.

Na de tiendaagse cursus worden nazorgdagen georganiseerd. Er zijn veel zorgverzekeraars die de kosten vergoeden, het loont om dit bij de eigen zorgverzekeraar na te vragen. De cursus wordt ook nog wel eens door werkgevers of de sociale dienst betaald. Men kan vrijblijvend en kostenloos een informatieavond bijwonen op de zaterdagochtend in het instituut in Amsterdam. Meer informatie hierover en over de methode kun je vinden op de website van het Del Ferro Instituut.

Gevolgen van stotteren

Stotteren is lastig. Het beperkt de stotteraar niet alleen in het niet vlot kunnen reageren met woorden. Het beperkt een persoon in vele opzichten. Je kunt stotteren beter formuleren als een combinatie van spraak-, communicatie- en gedragsstoornis. Er gaan namelijk een heleboel ongewone gedragingen samen met het stotteren.

De meeste stotteraars zijn geneigd geen oogcontact te maken met hun gesprekspartner. Waarschijnlijk is dat een gewoonte geworden om de reactie van de ander niet te willen zien. Ze vermijden bepaalde woordkeuzes als ze merken dat ze moeten stotteren. Als ze voelen dat ze bij een bepaald woord moeten stotteren, kiezen ze een synoniem. Er zijn stotteraars die er zo bedreven in zijn geraakt, dat het helemaal niet opvalt. Ook zijn er veel stotteraars die gewoon niet zoveel zeggen, want dan gaan ze ook niet stotteren. Vaak gebruiken stotteraars loze woorden als ‘uhm.. even denken’, om voor een korte pauze te zorgen om een gevreesd woord snel uit te spreken.

Het ademhalingspatroon is bij veel stotteraars onregelmatig en ze praten met weinig of geen lucht in de longen. Sommigen proberen zelfs te praten als zij ademhalen. Ze reageren bij stress met een spanning van de stembanden, wat ertoe leidt dat ze erger gaan stotteren als ze zich in een stresssituatie bevinden.

Veel stotteraars schamen zich voor het stotteren en doen er alles aan om het te verbergen. Het stotteren is erg frustrerend, want het saboteert doeltreffend communiceren met anderen. Dat gaat op den duur ten koste van het zelfvertrouwen.

De bovengenoemde karakteristieke gedragingen maken het er niet makkelijker op om van het stotteren af te komen, bijvoorbeeld met behulp van spraaktherapie. Om het stotteren succesvol aan te pakken zijn dan ook therapieën nodig die niet alleen de spraak behandelen, maar de mens als geheel.

De Hausdorfer-methode

De methode die gebruikt wordt om mensen van het stotteren te bevrijden in het Hausdörfer Instituut Voor Natuurlijk Spreken, is rond 1900 ontwikkeld door een Duitse apotheker, genaamd Oscar Hausdörfer. De man slaagde er in om zichzelf van het stotteren af te helpen. Hij richtte daarna een eigen Spreekinstituut op en vulde de rest van zijn leven met het helpen van stotterende kinderen en volwassenen.

De Hausdörfer methode gaat er van uit dat de oorzaak van het stotteren niet ligt in een lichamelijk gebrek, maar in een gevoels-, denk-, en stuurfout die veroorzaakt wordt door angst en spanning bij het spreken. De therapie richt zich op het verminderen van die angst en spanning en het krijgen van meer vertrouwen bij het spreken. Daarmee vermindert het stotteren. De methode wijkt af van andere therapieën omdat er geen aandacht wordt besteed aan de ademhaling en het vormen van de mondstanden.

De therapie gaat er van uit dat iedereen kan vloeiend spreken, ook de stotteraar. Zo kan de stotteraar bijvoorbeeld vloeiend zingen, omdat hier de overtuiging van het niet vloeiend kunnen spreken van de stotteraar niet aanwezig is en daarmee de spanning die het stotteren veroorzaakt. De verminderde spanning voor het zingen kan dus ook werken als je de spanning kunt verminderen voor het spreken.

Het instituut leert de stotteraar om de angsten en spanning voor het stotteren te overwinnen en richt zich dan ook in het bijzonder op de gevoelstoestand en het bewust luisteren en sturen van het eigen spraakgeluid. Het instituut reikt handvatten aan om je gevoeligheid met betrekking tot de eigen spraak om te turnen tot een zekere ongevoeligheid. Je gaat langzaam jezelf permitteren te mogen stotteren. En dat stukje zelfacceptatie kan leiden tot het verminderen en zelfs verdwijnen van het stotteren.

Mind tuning

Pieter Frijters begon zijn carrière als communicatietrainer, maar zet zich nu al jaren in als coach voor mensen met fobieën en angsten. Een methode die hij er zelf voor ontwikkelde, noemt hij Mind Tuning. Het is een manier om je geest beter af te kunnen stemmen op het ‘kunnen’.

Hiervoor reikt hij tijdens zijn trainingen en workshops oefeningen en lesmateriaal aan. Het draait allemaal om (het bijsturen van) de gedachte door middel van denktechnieken, gecombineerd met ontspanningsoefeningen. Daarmee pak je volgens hem gegarandeerd elke angst en iedere fobie aan om hem vervolgens uit je leven te elimineren.

Frijters kampte in zijn jeugd ook met stotterproblemen. Hij raakt er vanzelf van af, omdat zijn ouders er geen aandacht aan besteedden. Stotteren komt volgens hem niet voort uit een lichamelijk onvermogen, een spraakgebrek, maar uit een sociale fobie (vergelijkbaar met spreekangst, angst voor spreken in het openbaar, blozen, trillen en zweten). Volgens Frijters is een therapie die zich alleen richt op de ademhaling en logopedie onvoldoende om van het stotteren af te komen. Zijn methode helpt de stotteraar het knopje in zijn hoofd om te draaien (vandaar de naam: mind tuning), waardoor spreken zonder stotteren geen problemen meer oplevert. Natuurlijk zijn daar nog wel oefeningen bij nodig om een motoriek aan te leren die het spreken ondersteunt en waarmee men in staat is onnodige spierspanning op te sporen en weg te nemen.

Stotterapparaatjes

SpeechEasy, Defstut en Voiceamp zijn apparaatjes die als hulpmiddel kunnen worden gebruikt bij sommige vormen van stotteren. Ze hebben het formaat van een modern gehoorapparaatje. De werking van de SpeechEasy en Defstut is gebaseerd op het principe Delayed Auditory Feedback (DAF). Het apparaat zorgt ervoor dat de spraak vertraagd terug wordt gegeven in het oor van de spreker. Hierdoor gaan stotteraars vloeiend(er) spreken. Als je geen moeite hebt met vloeiend praten, zou zo’n echo in je gehoor je verwarren. Het apparaat helpt echter de stotteraar langzamer praten en dat heeft een goed effect.

De apparaten zijn bedoeld ter ondersteuning van een therapie en zijn geen therapie op zichzelf. Ze werken vooral bij mensen die ernstig en veelvuldig stotteren. De werking is echter sterk individueel afhankelijk en hangt bijvoorbeeld af van het gevoel voor ritme (timing) of muzikaliteit, de leeftijd, em eerdere therapieën. Een nadeel van het apparaat is dat het de eigen stem vervormt en naast de eigen stem versterkt het ook (vertraagd) het omgevingslawaai. Het voordeel van het apparaat dat het als hulpmiddel waar nodig gebruikt kan worden, bijvoorbeeld bij het telefoneren of vergaderen.

Om het apparaat op de juiste manier te kunnen gebruiken is deskundige begeleiding nodig, bij voorkeur door een stottertherapeut. De ervaringen met een dergelijk apparaat zijn zeer verschillend, omdat het bij de ene persoon beter werkt dan bij de ander.

Stotteren: eerste ulp

Wanneer stotteren erger wordt bij spanning is dat erg vervelend. Het gebeurt nu juist vaak dat de angst er al is voordat het stotteren begint en juist die spanning wekt het stotteren op.

Het valt niet mee als je van jezelf verwacht dat je gaat stotteren, maar je wilt het niet. De angst maakt de kans op stotteren groter. Je doorbreekt de cirkel door jezelf toe te staan te stotteren. Zeg tegen jezelf dat het niet erg is dat je stottert. Makkelijk gezegd, maar in de praktijk soms erg lastig. Veel oefenen helpt.

Het verminderen van het stotteren begint bij de acceptatie dat je stottert. Als je het kunt accepteren van jezelf dat je stottert, kan dat op een gegeven moment de spanning voor het stotteren doen verminderen. Je kunt hierin oefenen met affirmaties. Steeds als je voor de spiegel staat kun je met lovende woorden over jezelf je zelfvertrouwen vergroten. Ontspanningsoefeningen helpen je beter om te leren gaan met spanning.

Wanneer je in gesprek moet met iemand, kun je jezelf voornemen de aandacht geheel op de ander te richten. Probeer alle aandacht te focussen op wat de ander zegt en reageer daarop. Het zal het gesprek ten goede komen en de spanning kan hierdoor ook flink afnemen.

Onderzoek je negatieve gedachten over het stotteren eens grondig. Wat is het ergste wat je kan overkomen of is overkomen door het stotteren? Als daarbij een negatieve gedachte opkomt, analyseer die gedachte dan eens. Is het echt zo negatief of heb je hem in gedachten zo negatief gemaakt? Komen je negatieve gedachten overeen met de werkelijkheid? Helpen deze gedachten je minder gespannen te maken? Vraag aan je dierbaren of zij het eens zijn met je gedachten over het stotteren. Je zult er achter komen dat die lang niet zo negatief zijn als jij denkt.

Veel oefenen helpt je over de angst voor het stotteren heen te komen. Oefen eerst met makkelijke situaties en ga steeds verder met moeilijkere situaties als het vertrouwen steeds beter begint te worden.
Lukt het je allemaal niet en blijft de angst controle over je houden? Overweeg dan deskundige hulp in de vorm van een therapie. Lees er meer over in de volgende tips.

Stottertherapie

Er zijn verschillende reguliere instellingen waar je terecht kunt voor een behandeling. Reguliere therapeuten hebben een hbo-opleiding tot logopedist of universitaire opleiding psychologie gevolgd. De diagnose die wordt gesteld, beperkt zich niet alleen tot de spraakstoornis. Alle logopedische of psychologische stoornissen die met het stotteren te maken zouden kunnen hebben, worden besproken en onderzocht. Aan de hand van het onderzoek wordt een diagnose gesteld en een individueel behandelplan opgesteld. De stottertherapeut heeft na de opleiding tot logopedist of psycholoog een gespecialiseerde opleiding tot stottertherapeut gevolgd.

De logopedist behandelt alle klachten rond de mondelinge communicatie. Stotteren is één van de klachten die de logopedist kan onderzoeken en behandelen. De behandeling beperkt zich doorgaans tot de eenvoudige klachten. Bij een ernstig of complex probleem kan de logopedist doorverwijzen naar de stottertherapeut. Sommige logopedisten zijn echter door extra scholing gespecialiseerd in stotterproblematiek.

Enkele logopedisten studeren door voor stottertherapeut. Er zijn ook psychologen of orthopedagogen die zich gespecialiseerd hebben in stottertherapie. Ze voeren een eigen praktijk of ze zijn werkzaam in een stottercentrum of het universitair stottercentrum. De specialisatie maakt ze geschikt voor het behandelen van complexe stotterproblematiek.

Via het internet kun je de adressen van logopedisten of stottertherapeuten in je buurt vinden. Er zijn ook stottercentra waar logopedisten en stottertherapeuten samenwerken. Het universitair stottercentrum bevindt zich in Rotterdam, het Universitair Medisch Centrum Rotterdam (ErasmusMC). Het is het enige landelijke centrum dat zich op universitair niveau richt op stotterproblematiek. Je kunt hier terecht bijvoorbeeld voor een second opinion, maar ook voor een diagnostiek en therapie op het hoogste niveau.

Tips & Reacties

  • Gratis vergoedingoverzicht stottertherapie

    Beste meneer/mevrouw, Kortgeleden mailde ik u over ons vergoedingsoverzicht voor stottertherapie. Hier kun je gemakkelijk zien of uw stottertherapie vergoed wordt door de aanvullende zorgverzekering. Ik heb helaas nog geen reactie van u gehad. Het vergoedinsoverzicht vindt u hier: https://www.independer.nl/zorgverzekering/vergoedingen/stottertherapie.aspx Ik hoor graag van u. Vriendelijke groet, Sander Andriessen
    Tip van Sander Andriessen op 20 januari 2013
  • Zelfvertrouwen vergroten

    Vergroot je zelfvertrouwen door in een andere rol voor publiek te spreken. Denk hierbij aan toneelles of meelopen in een optocht als zwarte piet.
    Tip van Aloys Mekkelholt op 23 mei 2011

Deel je eigen tip over stotteren

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!